انواع انسولین برای بیماران دیابتی و بهترین روش مصرف

دیابت یکی از بیماری‌ های شایع قرن حاضر است که به دلیل اختلال در ترشح یا عملکرد هورمون انسولین ایجاد می‌شود. بیماران دیابتی برای کنترل قند خون خود باید از رژیم غذایی مناسب، ورزش و در بسیاری از موارد از دارو یا انسولین استفاده کنند. انسولین به عنوان یکی از مهم‌ترین درمان‌ های دیابت شناخته می‌شود که در انواع مختلفی وجود دارد و هرکدام ویژگی‌ها و زمان‌ بندی مصرف خاص خود را دارند.

اما استفاده صحیح از انسولین همیشه آسان نیست. بسیاری از بیماران به دلیل ناآگاهی از دوز صحیح، روش تزریق یا حتی انتخاب نوع مناسب انسولین، با مشکلات جدی مواجه می‌شوند. در اینجا نقش پرستار بیمار در منزل اهمیت بالایی پیدا می‌کند. پرستاران آموزش‌ دیده می‌توانند در کنار بیمار باشند، روش صحیح تزریق انسولین را آموزش دهند، مصرف دارو را کنترل کنند و حتی وضعیت سلامت فرد را به‌ طور مداوم بررسی کنند.

در این مقاله ابتدا به بررسی کامل انواع انسولین می‌پردازیم، سپس بهترین روش‌ های مصرف و نکات کلیدی آن را توضیح می‌دهیم و در ادامه نقش پرستار در مراقبت بیماران دیابتی را به‌ طور کامل بررسی می‌کنیم.

انسولین چیست و چرا برای بیماران دیابتی ضروری است؟

انسولین هورمونی است که توسط پانکراس ترشح می‌شود و وظیفه دارد قند (گلوکز) موجود در خون را وارد سلول‌ها کند تا انرژی بدن تأمین شود. در بیماران دیابتی نوع ۱، پانکراس توانایی تولید انسولین را از دست می‌دهد و بیمار باید انسولین تزریق کند. در دیابت نوع ۲ نیز گاهی بدن به انسولین مقاوم می‌شود و در مراحل پیشرفته، نیاز به تزریق انسولین وجود دارد.

بدون استفاده از انسولین، قند خون بیماران دیابتی به شدت بالا می‌رود و عوارض خطرناکی مثل کمای دیابتی، آسیب کلیوی، مشکلات چشمی، نارسایی قلبی و آسیب به اعصاب ایجاد می‌شود. بنابراین انتخاب نوع مناسب انسولین و مصرف صحیح آن برای نجات جان بیمار حیاتی است.

انواع انسولین برای بیماران دیابتی

انسولین‌ها بر اساس سرعت اثرگذاری و مدت ماندگاری در بدن به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

۱. انسولین سریع‌ الاثر (Rapid-acting)

• نمونه‌ها: لیسپرو (Humalog)، آسپارت (Novolog)، گلولیزین (Apidra)

• زمان شروع اثر: ۱۰ تا ۱۵ دقیقه پس از تزریق

• مدت اثر: ۳ تا ۵ ساعت

• کاربرد: معمولا همراه با وعده‌های غذایی تزریق می‌شود تا از بالا رفتن ناگهانی قند خون جلوگیری کند.

این نوع انسولین برای بیمارانی مناسب است که می‌خواهند انعطاف بیشتری در وعده‌های غذایی خود داشته باشند. پرستار می‌تواند دوز دقیق انسولین سریع‌ الاثر را بر اساس مقدار کربوهیدرات مصرفی بیمار تنظیم کند.

۲. انسولین کوتاه‌الاثر (Short-acting)

• نمونه‌ها: رگولار (Humulin R، Novolin R)

• زمان شروع اثر: ۳۰ دقیقه پس از تزریق

• مدت اثر: ۵ تا ۸ ساعت

• کاربرد: معمولا ۳۰ دقیقه قبل از غذا تزریق می‌شود.

در بیماران مسن یا کسانی که رژیم غذایی مشخصی دارند، این نوع انسولین کاربرد زیادی دارد. پرستار بیمار در منزل می‌تواند زمان‌ بندی دقیق تزریق را کنترل کند تا بیمار دچار افت یا افزایش شدید قند نشود.

۳. انسولین متوسط‌الاثر (Intermediate-acting)

• نمونه‌ها: NPH (Humulin N، Novolin N)

• زمان شروع اثر: ۱ تا ۲ ساعت پس از تزریق

• مدت اثر: ۱۲ تا ۱۸ ساعت

• کاربرد: معمولا دوبار در روز استفاده می‌شود تا سطح قند خون در طول شبانه‌روز متعادل بماند.

پرستاران اغلب این نوع انسولین را برای کنترل قند خون شبانه توصیه می‌کنند، چون از افت قند خون در نیمه شب جلوگیری می‌کند.

۴. انسولین طولانی‌الاثر (Long-acting)

• نمونه‌ها: گلارژین (Lantus)، دتمیر (Levemir)

• زمان شروع اثر: ۱ تا ۲ ساعت پس از تزریق

• مدت اثر: ۲۰ تا ۲۴ ساعت

• کاربرد: یکبار در روز تزریق می‌شود و پایه ثابتی از انسولین را در بدن ایجاد می‌کند.

این نوع انسولین معمولا همراه با انسولین سریع‌الاثر تجویز می‌شود تا کنترل بهتری روی قند خون داشته باشد. پرستار می‌تواند با مانیتورینگ قند خون، به پزشک گزارش دهد که آیا این انسولین به‌خوبی عمل کرده یا نیاز به تغییر دارد.

۵. انسولین ترکیبی (Pre-mixed insulin)

• نمونه‌ها: Humalog Mix، Novolin Mix

• زمان شروع اثر: بستگی به ترکیب دارد (معمولا ۱۵ تا ۳۰ دقیقه)

• مدت اثر: ۱۲ تا ۱۸ ساعت

• کاربرد: ترکیبی از انسولین کوتاه‌الاثر و متوسط‌الاثر است و معمولا دو بار در روز مصرف می‌شود.

این نوع انسولین بیشتر برای بیمارانی تجویز می‌شود که نمی‌خواهند چندین بار در روز انسولین‌های مختلف تزریق کنند.

بهترین روش مصرف انسولین برای بیماران دیابتی

استفاده از انسولین فقط به نوع آن محدود نمی‌شود، بلکه روش صحیح تزریق و مدیریت دوز آن اهمیت بالایی دارد.

۱. تزریق زیرجلدی با سرنگ یا قلم انسولین

بیشتر انسولین‌ها به صورت زیرجلدی (Subcutaneous) تزریق می‌شوند. نواحی مناسب تزریق شامل بازو، ران، شکم و باسن است. تغییر محل تزریق بسیار مهم است چون تزریق مداوم در یک نقطه باعث آسیب به بافت چربی می‌شود.

پرستار بیمار می‌تواند این فرایند را به بیمار و خانواده آموزش دهد و در صورت نیاز، خودش تزریق را انجام دهد.

۲. استفاده از پمپ انسولین

پمپ انسولین دستگاه کوچکی است که به‌طور مداوم انسولین را وارد بدن می‌کند. این روش بیشتر برای بیماران دیابتی نوع ۱ توصیه می‌شود. کنترل و تنظیم پمپ نیاز به مهارت دارد و معمولا پرستاران متخصص در این زمینه می‌توانند کمک بزرگی باشند.

۳. مانیتورینگ قند خون قبل و بعد از تزریق

یکی از اشتباهات رایج بیماران این است که بدون بررسی سطح قند خون، انسولین تزریق می‌کنند. پرستاران همیشه قبل از تزریق، میزان قند خون بیمار را با دستگاه گلوکومتر اندازه‌گیری می‌کنند و سپس دوز مناسب انسولین را تنظیم می‌نمایند.

۴. زمان‌بندی دقیق مصرف انسولین

انسولین‌ها باید دقیقا طبق دستور پزشک و در زمان مشخص استفاده شوند. تأخیر یا فراموشی در تزریق باعث بالا رفتن شدید قند خون می‌شود. پرستار در منزل می‌تواند این وظیفه را بر عهده گیرد و بیمار را از نگرانی مدیریت دارو رها کند.

نقش پرستار در مصرف صحیح انسولین بیماران دیابتی

پرستار بیمار در منزل فقط مسئول تزریق انسولین نیست، بلکه وظایف گسترده‌ای دارد:

1. آموزش به بیمار و خانواده: پرستار روش صحیح نگهداری انسولین در یخچال، نحوه کشیدن دارو در سرنگ، چرخاندن محل تزریق و مدیریت دوز را به بیمار آموزش می‌دهد.

2. کنترل عوارض احتمالی: اگر بیمار دچار افت قند خون (هیپوگلیسمی) یا افزایش شدید قند خون شود، پرستار سریع واکنش نشان می‌دهد.

3. تنظیم رژیم غذایی: پرستار می‌تواند با همکاری متخصص تغذیه، برنامه غذایی مناسب برای کنترل قند خون طراحی کند.

4. پایش سلامت عمومی بیمار: بررسی فشار خون، وزن، وضعیت کلیه‌ها و قلب از دیگر وظایف پرستار است.

5. ارتباط با پزشک معالج: پرستار تغییرات قند خون و شرایط بیمار را به پزشک گزارش می‌دهد تا در صورت نیاز دارو یا نوع انسولین تغییر کند.

نکات کلیدی در مصرف انسولین

• انسولین باید در دمای یخچال نگهداری شود، اما قبل از تزریق باید به دمای اتاق برسد.

• هیچ‌گاه انسولین یخ‌ زده یا تاریخ مصرف گذشته استفاده نشود.

• تزریق باید در نواحی مختلف بدن انجام شود تا از لیپودیستروفی جلوگیری شود.

• بیمار باید همیشه یک منبع قندی (مثل آبمیوه یا شکلات) همراه داشته باشد تا در صورت افت قند خون مصرف کند.

نتیجه‌گیری

انسولین ستون اصلی درمان بیماران دیابتی است و انتخاب نوع مناسب آن نیازمند نظر پزشک و پایش دقیق بیمار است. اما همان‌ طور که دیدیم، مصرف صحیح انسولین به مهارت و نظم زیادی احتیاج دارد و بسیاری از بیماران به‌ تنهایی نمی‌توانند آن را مدیریت کنند.

اینجاست که نقش پرستار بیمار در منزل پررنگ می‌شود. پرستار می‌تواند از بروز خطاهای دارویی جلوگیری کند، بیمار را در مدیریت دیابت یاری دهد و حتی کیفیت زندگی او را به‌ طور قابل‌ توجهی بهبود بخشد.

اگر شما یا یکی از عزیزانتان با مشکل دیابت دست‌وپنجه نرم می‌کنید، استفاده از خدمات پرستاری در منزل می‌تواند راهی مطمئن برای مدیریت این بیماری باشد.

منبع: آسایش گستران